Opština Vlasotince

FOTO: Vlasotince info

Na 17 kilometara istočno od Leskovca, gde reka Vlasina napušta obronke Čemernika i prelazi u plodno Leskovačko polje, smeštena je varoš Vlasotince.

straživanja su potvrdila da je to područje bilo nastanjeno još pre rimskog doba, a današnje stanovništvo je doseljeničko, pa su najstariji rodovi došli tokom druge polovine 18. veka iz raznih krajeva (Vlasina, Zaplanje, Kosovo, Znepolje, Stari Vlah, Crna Gora, Makedonija..). 

Po turskim izvorima 1516.godine bilo je kulturno i poljoprivredno sedište. Naselje se pominje pod turskim nazivom „Vlašotinac“ i u sastavu je Sofijskog sandžaka.U šesnaestom vekuima oko 600 stanovnika i 66 kuća.1879. godine u Vlasotincu je bilo 519 kuća i oko 2626 stanovnika. Po zakonu od 14. maja 1878. godine pripadalo je Vlasinskom srezu. Godine 1879. je umesto Vlasinskog obrazovan Vlasotinački srez.

Za varošicu je proglašeno 1878. godine. O njemu su pisali mnogi putopisci i književnici. Milan Rakić kaže:” Ja sam mislio da je Vlasotince selo, ili, ako ne to, a ono kakva mala jadna kasabica. Ali, kako sam se iznenadio kada sam ušao u varoš, koja je tako čista, bela, uljudna i uređena, kao da je 30 godina pod Srbijom, bila (radi se o opisu Vlasotinca 1880., godine). Ovde nema turskih zidova nego su kuće na ulici. Kuće su lepe i čiste; mnoge na dva boja, izgledaju kao kakve vile…”

Vlasotinčani su bili čuveni po tome da su pružali veliki otpor Turcima. Tako u Vlasotincu nije sagrađena ni jedna džamija. Vlasotinčani se protiv Turaka dižu prvi put 1809. godine, a poslednji put 1877. Pre nego što su srpske snage pri proterivanju Turaka došle u Vlasotince, varoš je bila slobodna. Vlasotinački „tojagaši“ su već unapred izdejstvovali bekstvo Turaka. Željni da se hvate „evropskog“ šešira umesto turske kape, meštani su čak i odbijali da piju turski čaj sa obrazloženjem da čaj čovek pije samo kad je bolestan. Posle oslobođenja od Turaka mnogi Vlasotinčani šalju svoju decu na školovanje u evropske zemlje. Po povratku sa školovanja mladi ljudi su u Vlasotince donosili napredne ideje. Izgradnja železničke pruge Leskovac-Vranje 1886. donela je povremenu stagnaciju u razvoju Vlasotinca. To dovodi do jačanja Grdelice i Predejana kao lokalnih trgovačkih centara. Vlasotinčani se okreću vinogradarstvu kao izlazu iz zaostajanja. Razvoj tekstilne industrije počinje posle 1890. godine. Velika potražnja za gajtanom navela je trgovce da izgrade gajtanare na Vlasini i njenim pritokama. Prvi mlin izgrađen je 1895. godine u Vlasotincu, a 1912. je u mlin ugrađen generator od 20 kW. Time je Vlasotince dobilo prvo električno osvetljenje. Istovremeno se trgovina i zanatstvo razvijaju. Tako nastaju nova udruženja i esnafi: obućarski esnaf 1883., kovačko-potkivačko-puškarsko-kazandžijski esnaf 1884., bakalsko-trgovački esnaf 1885., kao i još dva esnafa 1894. godine. Vlasotinački esnaf koji okuplja zanatlije svih profila se osniva 1901. A trgovačko udruženje 1920.

Između dva svetska rata Vlasotince doživljava renesansu. Vinogradari se udružuju u vinogradarsku zadrugu. Pojavljuje se prvi broj lista „Vlasina“, osniva se Fudbalski klub „Vlasina“, otvaraju se prve banke. Sledi otvaranje Knjižnice i čitaonice. Niču hidrocentrale na Vlasini i osniva se Sokolsko društvo.

Fabrika gajtana otvorena je u selu Kozaru kapitalom vlasotinačkog bogataša Koste Ilića Mumdžije, koji se smatra jednim od osnivača čuvene leskovačke tekstilne indstrije. Njegov najmlađi sin Vlada Ilić školovao se u inostranstvu i najznačajniji je gradonačelnik Beograda u međuratnom periodu (1935-1939). Za vreme njegovog mandata izgrađeno je više kapitalnih zdanja u prestonici, npr. Zoološki vrt, Sajmište. Nešto ranije na čelu prestonice je bio, takođe Vlasotinčanin, Milan Nešić, profesor Tehničkog fakulteta u Beogradu. Na njegovu je inicijativu ustanovljen beogradski grb koji se i danas koristi (1931). U to vreme je delovao jedan od najznačajnijih srpskih etnologa, Hristifor Crnilović, čijim je zalaganjem sačuvano dosta etnološkog blaga Srba, Makedonaca i Bugara.

Kulturni život se bogati formiranjem pevačkih družina „Karađorđe“ i „Mokranjac“, tamburaškog orkestra Branka Davinića kao i džez benda „Maroko“. Pevačka družina „Njegoš“ je osnovana još 1897. Vlasotinački kulturo-umetnički život se odvijao u Narodnom domu, sadašnjem sedištu TV Vlasotince.

Objekat u akademsko-nacionalnom stilu je sagrađen oko 1930. godine materijalnim sredstvima Vlasotinačkog esnafa, Sokolskog društva, Trgovačkog udruženja, pevačke grupe „Njegoš“ i Narodne knjižnice i čitaonice. U njemu su priređivane razne zabave sa igrankama, matinei i maskenbali.

Drugi svetski rat

Nemci su zauzeli Vlasotince 10.aprila 1941. godine. Tokom Drugog svetskog rata u Vlasotincu i okolini su delovale razne vojne grupacije: patizani, četnici, ljotićevci, nedićevci, Nemci i Bugari.
Dana 10.oktobra 1944. je Vlasotince oslobođeno ulazom Prve vlasotinačke brigade (partizani) u grad. Nova istorija Vlasotinca počinje posle Drugog svetskog rata.

Posle Drugog svetskog rata donet je Petogodišnji plan, kojim se krenulo u obnovu države, pa i Vlasotinca. Tada se najveći broj vlasotinčana asocirao na zanatsvo, a kasnije, razvojem socijalističkih proizvodnih odnosa, zanatsvo se udružuje u zadruge i polako ulazi u spregu sa socijalističkim sektorom i sve više se uključuje u društvenu proizvodnju.

Sredinom i krajem pedesetih godina prošlog veka, na temeljima mnogih zanatskih radnji nikli su novi industrijski pogoni: građevinski, tekstilni, mašinski, drvni i trgovinski.

Šesdesetih i sedamdesetih godina se ulažu napori za unapređenje poljoprivredne proizvodnje, razvoj postojećih i otvaranje novih industrijskih kapaciteta.

Sve do devedesetih godina dvadesetog veka Vlasotince se razvijalo u pravcu industrijskog centra, nadaleko poznato po svojim gigantima poput građevinskog preduzeća „Crna Trava“, drvne industrije „Besko“, „Vinarske zadruge“, tekstilne industrije „Vlasinka“, „Reteks“, „Pozamanterija“ i „Sinteks“ i dr. Posle tranzicije i ratnog perioda devedesetih godina dvadesetog veka strukturu vlasotinačke privrede do danas čine poljoprivreda, šumarstvo, tekstilna, metalna, drvna industrija, saobraćaj, građevinarstvo, trgovina, ugostiteljstvo i zanatstvo. Samo sa razvijenim preduzetništvom moguće je danas opštinu Vlasotince svrstati u krug razvijenih, koja prati tokove republike i regiona afirmišući se za proizvodnju zdrave hrane, jedinstvenog vinogorja, kao centar građevinarstva, sa prpoznatljivom turističkom slikom, skladno razvijene privrede, pre svega agro kompleksa, građevinske industrije, trgovine i turizma.